چگونه امانت داري را به کودکان بياموزيم؟

پرسشي از دکتر ميرعمادالدين فريور روان شناس

نخستين باري که با واژه «امانت» آشنا شدم، کلاس اول دبستان بودم. آن روزها مدرسه ما کتابخانه کوچکي داشت که يکي از معلمان، مسووليت آن را پذيرفته بود. او با خطي خوش جمله اي و بر در و ديوار کتابخانه نصب کرده بود:«دانش آموز بايد امانت دار باشد. مدت امانت هر کتاب، يک هفته است.» آن روزها، درک درستي از «امانت» و «امانت داري» نداشتم.خوشبختانه کم کم اين مفهوم را آموختم ولي امروز در گفتگويم با دکتر عمادالدين فريور، روان شناس، فهميدم که هنوز چيز زيادي از طرز آموزش مفهوم «امانت» و«امانتداري» به کودکان نمي دانم.
سلامت:آقاي دکتر!کودکان از کي مي توانند با مفهوم امانت و امانت داري آشنا شوند؟
زماني که يک کودک با مفهوم مالکيت آشنا مي شود، مي توان مفهوم امانت و امانت داري را هم به او آموخت. ما اگر از همان ابتداي کودکي به گونه اي يادبگيريم که بين چيزهاي که متعلق به ما هست و چيزهاي که به ما متعلق نيست، تفکيک قايل شويم، تقريباً با واژه امانت و امانت داري نيز آشنا شده ايم. اگر يک کودک بتواند وسايلي را که به او تعلق دارد، اعلام کند؛ به راحتي مي تواند وسايلي را که متعلق به او نيست نيز شناسايي کند و در اين صورت، بايد ياد بگيرد که بدون اجازه درآن وسايل دخل و تصرف نکند تا با مفهوم امانت و امانت داري آشنا شود.
سلامت:اگر کودک به اين راحتي ها زير بار مفهوم «امانت داري» نرفت،چه؟ چگونه بايد به او آموزش بدهيم؟
مي توانيد درباره اعمال فرزندتان با او به گفتگو بنشينيد. مثلاً اگر چيزي را که مال او نيست برداشت، با او صحبت کنيد و به او بگوييد: «اگر کسي، چيزي را که مال توست بدون اجازه بردارد، چه احساسي خواهي داشت؟» از او بخواهيد چيزي را که برداشته است به صاحبش پس بدهد ولي از آنجا که عذر خواهي براي کودکان کار مشکلي است او را مجبور نکنيد بار اول عذرخواهي کند.بهتر است به او بگوييد که مثلاً دفعه بعد بايد بگويي معذرت مي خواهم.به او آموزش دهيد وقتي چيزي را مي بيند و مي خواهد آن را داشته باشد اول از شما يا هر کس ديگر سوال کند که آيا مي تواند آن را بردارد يا نه؟
سلامت:يعني عذرخواهي براي کودکان، کار دشواري است؟
نه تنها براي کودکان، بلکه براي بزرگ ترها هم عذرخواهي معمولاً سخت است. بايد اين قدر با کودک تان تمرين کنيد که هر جا لازم باشد از ديگران به خاطر رعايت نکردن شرط امانت داري عذرخواهي کند. براي تمرين با خودکودک نمايش کوتاهي اجرا کنيد و در آن از عذر خواهي استفاده کنيد. اگر کودک به برداشتن اشيايي که به اوتعلق ندارد، ادامه داد؛ مجبورش کنيد آن را به صاحبش پس بدهد و حتي از او عذرخواهي کند.
سلامت:آيا ممکن است ياد نگرفتن چنين مفهومي در دوران کودکي باعث شود که فرزندمان وقتي بزرگ شد، نتواند امانت دار باشد؟
بله، چون هر آدمي ممکن است در زندگي اش گاهي وسوسه شود يا در موقعيتي قرار بگيرد که امانت داري برايش خوشايند نباشد. توصيه من اين است که از همان دوران کودکي، در تعليم اين آموزش ها به کودک جدي باشيد و راهکارهاي مناسب پيدا کنيد. مثلاً وقتي به صندوق يک سوپرمارکت مي رسيد اجناس اطراف آن محل را به کودک تان نشان دهيد و بگوييد که اينها به او تعلق ندارد و نبايد به آنها دست بزند. اگر درست عمل کرد و به چيزي دست نزد، او را تحسين کنيد و به خاطر آنکه در برابر خواسته اش مقاومت کرده، به او پاداش بدهيد؛ مثلاً مي توانيد به او اجازه بدهيد چيز کوچکي را به عنوان پاداش انتخاب کند تا شما آن را برايش بخريد.
سلامت:اگر کودک، اين آموزش ها را ديد و باز هم خلافش رفتار کرد، چه؟ چگونه با او برخورد کنيم؟
کلاً وقتي کودک شما چيزي را که به او تعلق ندارد از جايي بر مي دارد، بايد به سرعت با او برخورد کنيد؛ يعني به محض اينکه توانستيد در يک موقعيت مناسب با او صحبت کنيد. به کودک بگوييد بايد آن وسيله را به صاحبش برگرداند. بايد به بچه بزرگ تري که مي تواند تفاوت بين خريدن و برداشتن چيزي که مال او نيست، را تشخيص دهد، بگوييد که اين کار، اسمش امانت شکني است و کار بدي است.البته هرگز نبايد در چنين مواردي ،اتهام دزدي به کودک بزنيد. اينکه دايماً دستکاري و امانت داري را در افراد تقويت کنيم، همان قدر مهم است که تنبيه براي رفتار خلاف آن. کودکي را که بدون نگاه چپ به شکلات هاي بدون محافظ يک سوپر مارکت از کنار آنها مي گذرد، تحسين کنيد. نوجواني را که وقتي چيزي پيدا مي کند در پي صاحبش مي گردد تا آن را به او برگرداند، حمايت کنيد.اگر فرزندتان سابقه امانت شکني دارد با او طبيعي رفتار کنيد و در صورتي که از خود درست کاري نشان داد، حسابي او را تحسين کنيد.
سلامت:حرف آخر؟
حرف آخرم در کنار تمام اين آموزش ها اين است که ما بزرگسالان به عنوان پدران يا مادراني که الگوهاي تربيتي کودکان به شمار مي رويم، بايد با رفتارهايمان امين بودن و درستکار بودن را به کودک خود ياد بدهيم. طبيعتاً والديني که پول يا هر چيز ديگري را از ديگران به امانت مي گيرند ولي چندان براي باز پس دادن آن تعهد ندارند، خواسته يا ناخواسته به کودکان خودشان همين رفتار را آموزش مي دهند.
منبع::روزنامه سلامت شماره 228
/خ